Cói

Ở Việt Nam, cói mọc và được trồng ở các tỉnh phía Bắc từ Quảng Ninh đến Thanh Hóa và dọc ven biển các tỉnh Nam Trung Bộ. Hai loài chủ yếu được trồng là cói bông trắng (Cyperus tegetiformis) và cói bông nâu (Cyperus corymbosus).

Cói được dùng chủ yếu để dệt chiếu cói và sản xuất các hàng thủ công mỹ nghệ từ cói như: Túi, làn, dép, mũ cói và nhiều các mặt hàng khác được ưa chuộng. Khi dùng dệt chiếu thì sợi cói được đem chẻ mỏng, phơi khô rồi đem dệt. Sợi cói cũng có thể đem xe lại làm sợi lớn hơn thay vì dùng ở dạng sợi nguyên. Với sản phẩm cói, thị trường quốc nội tiêu thụ 30% sản lượng cói, phần còn lại được xuất cảng.

Trước đây các mặt hàng cói, chiếu cói được tiêu thụ bởi thị trường Đông Âu, nhưng từ khi Liên Xô và hệ thống các nước xã hội chủ nghĩa Đông Âu sụp đổ, các mặt hàng này được xuất khẩu chủ yếu sang Trung Quốc và một số nước khác, tuy nhiên hiện nay sản phẩm từ cói gặp nhiều khó khăn trong việc tiêu thụ.

Cói là một loại cây mọc ở nơi ẩm ướt, có thân rễ (thường gọi là củ cói) mọc bò ngầm dưới đất, ăn sâu 0,5-1m. Thân khí sinh nhỏ nhẵn mọc đứng, có thể cao 1-2m. Tiết diện tròn (loại cói hoa trắng hoặc cói hao nâu) hoặc hình ba cạnh (cói ba cạnh). Thân khí sinh của cói hoa nâu to hơn cói hoa trắng. Thân khí sinh của cói ba cạnh thấp cứng và dòn hơn hai loại trên. Ruột cói đặc nhưng xốp. lá bé mọc sát đến ngọn thân, phiến hẹp và dài. Hoa lưỡng tính, mọc thành bông nhỏ ở nách lá. Như trên đã nói có ba loại cói: cói hoa trắng, cói hoa nâu và cói ba cạnh. Hoa màu trắng hay nâu. Quả rất nhỏ. Hạt cói thường không dính vào thành quả. Hạt có khả năng nẩy mầm nhưng ít được sử dụng để gieo trồng phát triển, thường người ta trồng bằng thân rễ (củ cói).

Các địa phương có truyền thống làm nghề thủ công truyền thống từ cây cói là Tiền Hải (Thái Bình), Kim Sơn (Ninh Bình), Nga Sơn (Thanh Hóa).

Mặt hàng chiếu cói từ lâu đã nổi tiếng và được người dân ưa chuộng đã đi vào ca dao của dân gian

“Chiếu Nga Sơn gạch Bát Tràng
Vải tơ Nam Định lụa hàng Hà Đông”
Ở Hà Nội chiếu cói xưa bán nhiều ở Ô Quan Chưởng nên đoạn đường đó từng có tên là “Hàng chiếu cói.”[1]